Πρόσφατα άκουσα ένα ντοκυμανταίρ του BBC για τα σκυλιά ανιχνευτές που χρησιμοποιούν οι αστυνομίες και έκανα ένα κλίκ σχετικά με τα δικά μας σκυλιά. Και αυτό το κλικ αφορά την εκπαίδευση του σκύλου στο να ξεχωρίζει οσμές, κάτι που δεν κάνει η παραδοσιακή κυνηγετική εκπαίδευση.
Τα σκυλιά ανιχνευτές δεν είναι υπερ-σκύλοι. Είναι κανονικότατα σκυλιά, στην πλειοψηφία τους από κυνηγετικές φυλές- σπρίνγκερ, λαμπραντόρ, κούρτσχααρ- που εκπαίδευονται σε ένα πράγμα: να ανιχνεύουν και να εντοπίζουν συγκεκριμένες οσμές. Η οσμή μπορεί να είναι εκρηκτικά, ναρκωτικά, όπλα, ακόμη και κύτταρα κάποιας ασθένειας. Υπάρχει μια λεπτομέρεια που είναι σημαντικότατη, τα σκυλιά εκπαιδεύονται να διαχωρίζουν μια συγκεκριμένη οσμή, ή κάποιες λίγες οσμές, από το σύνολο των οσφρηντικών ερεθισμάτων που βομβαρδίζουν τη μύτη τους.
Ο ειδικός της βρετανικής αστυνομίας που μίλησε στο BBC περιέγραψε την εκπαίδευση που παιρνούν τα σκυλιά. Από ηλικία οκτώ εβδομάδων μέχρι να χρονίσουν δεν έχουν καμιά εκπαίδευση. Δίνονται σε οικογένειες που τα αντιμετωπίζουν ως χαϊδεμένα κατοικίδια και τίποτε άλλο. Απαγορεύεται η οποιαδήποτε εκπαίδευση σε αυτή τη φάση. “Δεν θέλουμε να αποκτήσουν κακιές συνηθειες που θα κληθούμε να τους τις ξεμάθουμε” είπε ο Βρετανός ειδικός.
Οταν αρχίσει η εκπαίδευση το σκυλί μαθαίνει τους βασικούς “καλούς τρόπους” και μετά μαθαίνει να ΔΙΑΚΡΙΝΕΙ οσμές. Το βασικό συστατικό σε αυτή τη φάση είναι η ανταμοιβή, από έναν άνθρωπο και μόνο, για τον εντοπισμό συγκεκριμένης μυρωδιάς και για τίποτε άλλο.
Η αρχική πρόοδος των σκύλων είναι ραγδαία. Ο σκύλος έχει τεράστια ικανότητα να ξεχωρίζει οσμές,. Η μύτη του είναι κάπου χίλιες με δυό χιλιάδες φορές πιο δυνατή από την ανθρώπινη. Για να γίνει κατανοητή η δύναμη της μύτης του σκύλου αρκεί ένα παράδειγμα:
Στην Ελβετία λειτουργεί κέντρο εντοπισμού ναρκών από εγκατελειμένα ναρκοπέδια. Οι σκύλοι δεν πάνε στα ναρκοπέδια. Τους δίνουν φίλτρα από μηχανές που φιλτράρουν τον αέρα πάνω από ύποπτα πεδία σε διάφορες χώρες. Οι σκύλοι, στην πλειοψηφία τους βελγικά μαλινουά, μπορούν να διακρίνουν ποια φίλτρα προέρχονται από ναρκοπέδια!
Αν δούμε τώρα την κλασσική κυνηγετική παράδοση βλέπουμε ότι δεν περιέχει το βασικό συστατικό της εκπαίδευσης της μύτης στην ΔΙΑΚΡΙΣΗ. Οταν ο σκύλος μας φερμάρει (ή αν ξεπετάξει αν είναι σπρίνγκερ) τον ανταμοίβουμε με επαίνους ότι και αν είναι το θήραμα. Αν εφαρμόζαμε την μέθοδο των αστυνομιών θα παίρναμε θηράματα και θα τον ανταμοίβαμε όταν το διακρίνει ανάμεσα σε άλλες μυρωδιές σε ελγχόμενο περιβάλλον πριν τον βγάλουμε έξω στον κυνηγότοπο. Είναι μάλιστα δυνατό να μάθει ο σκύλος να διακρίνει ανάμεσα σε διαφορετικά θηράματα ποια οσμή ψάχνουμε.
Οταν ο σκύλος μάθει να διακρίνει την ζητούμενη μυρωδιά σε ελεγχόμενο χώρο, τότε και μόνο τότε, θα βγει στον κυνηγότοπο για να τις ψάξει σε ανοικτό πεδίο. Η εξέλιξη της εκπαίδευση είναι πρώτα μύτη και μετά έρευνα, ενώ τώρα κάνουμε το αντίθετο. Οταν βγει στον κυνηγότοπο με ήδη εκπαιδευμένη μύτη τότε μάλλον η έρευνα θα γίνει πιο γρήγορη και πιο αποδοτική.
Το πρόβλημα, όπως λένε οι ειδικοί που εκπαιδεύουν εκατοντάδες σκυλιά που μπορούν να εντοπίσουν την οσμή ενός πιστολιού σε μια βαλίτσα ανάμεσα σε χιλιάδες βαλίτσες, είναι πως να μην πέσεις θύμα της εξυπνάδας του σκύλου. Και αυτό διότι οι σκύλοι έχουν τεράστιο κίνητρο να πάρουν την αμοιβή τους. Και μαθαίνουν πως να ξεγελούν τον εκπαιδευτή με πολλά κόλπα, δηλαδή κάνουν λευκές φέρμες στην δική μας αργκό. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τα κυνηγετικά σκυλιά όπου η ανταμοιβή, για τα ίδια τα σκυλιά, είναι η έξοδος στον κυνηγότοπο, και το μέσον να την πετύχουν είναι η προσποίηση της φέρμας. Ο σκύλος μαθαίνει ότι αν κοκκαλώσει σε μια οσμή θα πάρει το μπράβο, και θα παραμείνει στο πεδίο για κάποια λεπτά ακόμη. Από ένστικτο ο σκύλος ψάχνει με μανία, αλλά ο εντοπισμός της οσμής είναι μια κάπως τυχαία υπόθεση στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Μια πιθανή μέθοδος εκπαίδευσης μπορεί να είναι η τοποθέτηση κουτιών στα οποία έχει μπει ένα θήραμα αλλά μόνο το ένα κουτί έχει το θήραμα. Ο σκύλος καλείται να διακρίνει σε ποιο κουτί βρίσκεται το θήραμα και όχι μόνο η οσμή του, που υπάρχει σε όλα τα κλουβιά. Αφού περάσει αυτό το στάδιο ο σκύλος μπορεί να μάθει με πρόσταγμα να ψάχνει για ορτύκι ανάμεσα σε πέρδικες ή όποιο θήραμα θέλουμε.
Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης στον εντοπισμό και διάκριση οσμών δεν γίνεται εκπαίδευση στον κυνηγότοπο. Ναι μεν ο σκύλος βγαίνει για να γυμναστεί και να είναι σε φόρμα, αλλά όχι για να ψάξει. Επίσης κατά την ίδια περίοδο γίνεται και η βασική εκπαίδευση υπακοής. Ο λόγος που δεν γίνεται εκπαίδευση στο κυνήγι είναι ακριβώς για να μην πέσουμε θύματα της εξυπνάδας του ζώου και γίνουμε υποχείρια του σκύλου-ηθοποιού.
Τι κερδίζουμε με αυτή την διαδικασία; Χρόνο! Πολύ χρόνο! Οταν ένα σκυλί μάθει ποιες ακριβώς μυρωδιές ψάχνει, αυτό το μαθαίνει γρήγορα, θα έλεγα σε ένα μήνα. Αυτό το σκυλί, όταν βγει σε έναν κυνηγότοπο που ξέρουμε ότι έχει θήραμα, και πάρει πρόσταγμα να ψάξει την μυρωδιά που θέλουμε, θα ψάχνει γρήγορα και συνειδητά ξέροντας τον στόχο του και με διπλή μανία- αυτήν που του εμφυσήσαμε στην εκπαίδευση συν αυτήν που κουβαλά στα γονίδια του.
Πρόκειται για σκέψη που έκανα ακούγοντας ειδικούς που δεν παίζουν. Ενα λάθος του σκύλου στον διάκριση οσμών από ναρκοπέδιο έχει εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα από μια λευκή φέρμα στο κυνήγι!
Το φιλμάκι δείχνει την εκπαίδευση σκύλου στην ΔΙΑΚΡΙΣΗ της οσμής ναρκωτικών. Προσέξτε πως ο σκύλος καλείται να διακρίνει την επιθυμιτή οσμή ανάμεσα σε σωρεία ανταγωνιστικών οσμών, ανάμεσα τους και η οσμή τροφής και αυτή ενός κουταβιού που είναι μεγάλος πειρασμός.
Λεπτομερής ανάλυση της χρήσης κουτιών αλλά και εξωτερικών ελκυστικών και ενοχλητικών ερεθισμάτων καθώς ο σκύλος ερευνά για συγκεκριμένες οσμές.