ΤΕΣΤ ΓΝΗΣΙΑΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ

Ολοι διατείνονται ότι είναι οικολόγοι. Ειδικά στα νησιά η οικολογία πουλά. Οχι μόνο πουλά αλλά στήνει καριέρες. Ομως στα νησιά η εφαρμοσμένη οικολογία είναι ορατή και μετρήσιμη. Και όντας μισός Κύπριος και μισός Κασιώτης, άρα εξ ολοκλήρου νησιώτης, διαθέτω ανεπτυγμένο αισθητήριο για το νησιώτικο χώρο και την κατάσταση του.

Το αισθητήριο δεν είναι κάποιο μυστηριώδες ταλέντο. Το διδαχτήκαμε στη μακρινή δεκαετία του 1950 στο δημοτικό. Ναι, στο δημοτικό, δεκαετίες πριν η λέξη οικολογία να μετατραπεί σε ψωμοτύρι διανοουμένων, επιχειρηματιών, πολιτικών και αεριτζήδων. Η εκπαίδευση στην αγγλοκρατούμενη Κύπρο βασιζόταν σε συμφωνίες των Βρετανών με το ελληνικό υπουργείο παιδείας. Είχαμε τα ίδια βιβλία και την ίδια διδακτέα ύλη με τα ελληνικά σχολεία. Υπήρχαν εξαιρέσεις σε πρακτικά μαθήματα που δεν διδάσκονταν στην Ελλάδα, τα οποία όμως εισήγαγαγν οι Βρετανοί στα δημοτικά σχολεία της Κύπρου, ένα από αυτά τα μαθήματα ήταν η κηπουρική και η αγροτική οικονομία. Υπήρχε λόγος, ενδεχομένως και συμφέρον για αυτή την επιλογή. Η Κύπρος τότε ήταν μια σχεδόν αποκλειστικά αγροτική οικονομία και η εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική μόνο μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών. Ενα μεγάλο ποσοστό των παιδιών σταματούσε την μόρφωση στο δημοτικό. Τα μαθήματα κηπουρικής εγγυώνταν ότι αυτά τα παιδιά είχαν στοιχειώδεις γνώσεις για να συμβάλουν στα οικογενειακά κτήματα ή για να εργαστούν ως εργάτες σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις και ως εργαζόμενοι να πληρώνουν φόρους.

Στα σχολεία είχαμε δύο κήπους, έναν παραγωγικό όπου καλλιεργούνταν βρώσιμα κηπευτικά προϊόντα, και έναν καλλοπιστικό για άνθη και καλλοπιστικά φυτά. Είχαμε και θεωρητικά μαθήματα που κάλυπταν θέματα καλλιέργειας σε επίπεδο που αργότερα κατάλαβα ότι ήταν πολύ ψηλότερο από ότι θα περίμενε κανείς σε δημοτικά σχολεία. Να δώσω μερικά παραδείγματα: στην τρίτη δημοτικού μάθαμε για τα αζωτοβακτηρίδια και το ρόλο τους στην φυσική λίπανση του εδάφους και τον εμπλουτισμό του με άζωτο. Η θεωρία έγινε πράξη στον παραγωγικό κήπο όπου καλλιεργήσαμε κουκιά. Οταν ωρίμασαν τα κουκιά μαζεύτηκαν και δόθηκαν στους άπορους μαθητές (αυτή ήταν η πρακτική για όλα τα προϊόντα μας). Τα φυτά θάφτηκαν στο χώμα και έτσι είχαμε μια άμεσση εμπειρία της πράσινης λίπανσης που σήμερα συζητιέται στις σελίδες οικολογικών περιοδικών. Είχαμε μαθήματα για την αμειψισπορά, την εξοικονόμηση νερού άρδευσης, και βέβαια την κομποστοποίηση. Το σχολείο μας, το Μαντζούριο δημοτικό στην Αμμόχωστο, διέθετε τάφρο κομποστοποίησης όπου φέρναμε τα οργανικά υπολείμματα από τα σπίτια μας και τα μετατρέπαμε σε εδαφοβελτιωτικό κομπόστ. Αυτά όλα στο δημοτικό από το 1957 μέχρι το 1962. Κατανοητή λοιπόν η αντίδραση μου να κρυφοχαμογελώ όταν ακούω σημερινούς οικολόγους να εκθειάζουν με στόμφο το κομπόστ σε εκπομπές στα ελληνικά κανάλια.

Εκτη τάξη Μαντζούριο δημοτικό Αμμοχώστου, 1962. Στην τρίτη σειρά από μπροστά είναι οι δάσκαλοι, δεύτερος από το δεξιά ο Γιάγκος Γαγκουλής. Στην τελευταία σειρά πάνω, έκτος από δεξιά ο γράφων.

Πρόσφατα είδα με λύπη στο Φέισμπουκ ότι ο δάσκαλος που μας δίδαξε κηπουρική και φυσιογνωσία στο δημοτικό, ο Γιάγκος Γιαγκουλής έφυγε από τη ζωή. Ηταν από τους πιο σημαντικούς και τους πιο μεταδοτικούς δασκάλους για όλους του μαθητές που είχαμε την τύχη να διδαχτούμε από αυτόν.

Στη μέση εκπαίδευση στην Αγγλία στη δεκαετία του 1960 ήλθε μια άλλη ευτυχής φάση. Το δημόσιο σχολείο μας, αν και δεν θεωρείτο από τα καλά σχολεία του βορείου Λονδίνου, είχε μια ειδική σχέση με το ινστιτούτο Nuffield. Δύο από τους καθηγητές βιολογίας, οι κύριοι Kay και Massey, είχαν σχέση με το ινστιτούτο και ως μαθητές τους συμμετείχαμε σε εργασίες και μελέτες του ινστιτούτου. Δηλαδή ως μαθτηές γυμνασίου συμμετείχαμε σε εργασίες πανεπιστημιακού επιπέδου. Μια από αυτές τις εργασίες ήταν η οικολογική μελέτη του αρχέγονου δάσους του Highgate, του πιο αρχαίου δάσους της νότιας Αγγλίας. Εκεί μάθαμε τι σημαίνει επιστημονική μελέτη και συλλογή δεδομένων και πάνω από όλα, τι σημαίνει η λέξη οικολογία.

Αυτά για το background. Με αυτό το φόντο βλέπω τα νησιά ως μικρογραφίες χώρας. Και όπως συμβαίνει με κάθε χώρα το κριτήριο καλής διαχείρισης είναι η φροντίδα που επιδεικνύουν οι κυβερνώντες στα δύο κύρια συστατικά μιας χώρας: τους ανθρώπους και το έδαφος. Δεν θα συζητήσω τους ανθρώπους, δεν διαθέτων ειδική γνώση, κρίνω την αντιμετώπιση του εδάφους και απομονώνω δύο παράγοντες που μαστίζουν τα νησιά, τη διάβρωση του εδάφους και τους αρουραίους.

Η έλλειψη αντιδιαβρωτικών αναβαθμίδων και η παραμέληση των υφιστάμενων είναι παντού εμφανής ακόμα και στον αδαή. Η επισήμανση είναι εντονότερη για όσους έχουν ταξιδέψει σε ορεινές χώρες του εξωτερικού όπου οι αναβαθμίδες συντηρούνται με μανιακή μεθοδικότητα. Μια από αυτές τις χώρες είναι η Αυστρία. Πέρασα το Τύρολο αρκετές φορές και η αντίθεση με τα νησιά μας σε ότι αφορά την αντιδιαβρωτική τακτική αποσβολώνει! Δεν κατάφερα να εντοπίσω στην Αυστρία έστω μια αναβαθμίδα βουλιαγμένη ή με πέτρες πεσμένες και το διαβρωμένο έδαφος να σχηματίζει μικρούς καταρράκτες, δηλαδή ΄ότι βλέπουμε σε όλα σχεδόν τα ελληνικά νησιά.

Η διάβρωση μειώνει σταδιακά αλλά σταθερά την φυτοχωρητικότητα του μιας περιοχής, με άλλα λόγια μετατρέπει το πράσινο σε έρημο. Οι πραγματικοί οικολόγοι επεμβαίνουν με αντιδιαβρωτικά έργα. Στην περίπτωση των περισσότερων νησιών μας τα έργα δεν χρειάζεται να είναι τίποτε περισσότερο από την επισκευή και συντήρηση των παλιών αναβαθμίδων που έκτισαν άπειρες προηγούμενες γενιές νησιωτών. Οντας έτοιμες οι αναβαθμίδες δεν χρειάζονται μελέτες.Τα υλικά είναι εκεί, στο πεδίο, άρα δεν χρειάζονται μεγάλες δαπάνες και επιδοτήσεις. Προσωπικά δεν γνωρίζω νησιά στα οποία να υπάρχουν δημοτικά έργα με εγκεκριμένους προϋπολογισμό για αντιδιαβρωτικά έργα. Εχω όμως ακούσει για πολλά οικολογικά έργα άλλων ειδών και πολλή πάρλα για την ερημοποίηση λόγω κλιματικής αλλαγής.

Σε νησιά άλλων χωρών όπου υπήρχε πρόβλημα αρουραίων η εξάλειψη τους σχεδόν αμέσως οδήγησε σε κατακόρυφη αύξηση των πουλιών και μικρών θηλαστικών. Οι αριθμοί από νησιά όπως τα νησιά Campbell της Νέας Ζηλανδίας, Rat της Αλάσκας, Catalina στην Καλιφόρνια, καταπλήσσουν. Σε ένα μόλις χρόνο μερικά πουλιά αυξήθηκαν μέχρι και 300 τοις εκατό, σχεδόν όλα τα πουλιά που φώλιαζαν εκεί έδειξαν δραματική αύξηση.

Στα ελληνικά νησιά το πρόβλημα των αρουραίων αντιμετωπίζεται με απάθεια. Οποιος το αναφέρει θεωρείται περίπου γραφικός. Σε τουλάχιστον μια περίπτωση πρόεδρος του τοπικού σωματείου επιχειρηματιών χαρακτήρισε τους αρουραίους ως “συμπαθή θηλαστικά”. Νησί  όπου η διοίκηση διατείνεται ότι ενδιαφέρεται για την τοπική πτηνοπανίδα δεν αναφέρει καν την πιθανότητα προβλήματος αρπακτικότητας των αρουραίων.

Μερικοί τοπικοί άρχοντες που αναγνωρίζουν το πρόβλημα ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει λύση, ότι είναι ένα φυσικό φαινόμενο και η μόνη επιλογή είναι η στωική αποδοχή. “Δεν υπάρχει μέρος χωρίς ποντίκια” λένε με νόημα. Ελα που υπάρχει. Η καναδική ομόσπονδη πολιτεία της Μανιτόμπα δεν έχει αρουραίο ούτε για δείγμα παρόλο που έχει έκταση τριπλάσια της Ελλάδας και πληθυσμό μόλις 4,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι μέθοδοι που εφάρμοσε η Μανιτόμπα για να απαλλαγεί από τους αρουραίους είναι γνωστοί και αναρωτιέται κανείς αν έστω μια δημόσια αρχή ενδιαφέρθηκε να τις μάθει, αν έστω ένας νησιώτικος δήμος έστειλε έναν τουλάχιστον υπάλληλο να εκπαιδευθεί στην Μανιτόμπα. Καλά, μη βαράτε, λέμε και κανένα αστείο να περνά η ώρα.

Οταν λοιπόν ακούτε περί οικολογίας στα νησιά, κάντε την έρευνα σας. Ενας περίπατος είναι αρκετός για να δείξει τι κάνουν για τις αναβαθμίδες και αν υπάρχει πρόβλημα αρουραίων. Αμέσως θα ξέρετε αν η οικολογία τους είναι ουσιαστική ή απλή μόδα.