Ένα σημαντικό θέμα για όποιον ασχολείται με κατασκευές και σχεδίαση είναι η μεταφορά του σχεδίου σε κάποια τρισδιάστατη μορφή. Τo τρισδιάστατο σχήμα δίνει άμεση αίσθηση του αντικειμένου, κάτι που δεν μπορεί να κάνει το σχέδιο σε χαρτί. Ο πιο γνωστός τεχνικός όρος για το τρισδιάστατο αυτό πρωτότυπο είναι μοδέλο. Όχι μοντέλο, μοδέλο!
Οι τεχνίτες που ασχολούνται με την δουλειά αυτή λέγονται μοδελάδες ή πρωτοτυποποιοί
Παλιά φωτογραφία του 1986, αριστερά ένα ακατέργαστο σφυρήλατο, δεξιά ένα σφυρήλατο μετά από την μηχανουργική κατεργασία και ηλεκτροδιάβρωση.
Το μοδέλο ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ λειτουργικό με την έννοια ότι θα κάνει την ίδια δουλειά με το τελικό προϊόν. Ενδέχεται να επιτρέπει τον χειρισμό κινούμενων μερών, αλλά όχι την λειτουργεία του τελικού προϊόντος. Αν δηλαδή είναι μοδέλο όπλου ίσως να επιτρέπει άνοιγμα, κλείσιμο, όπλιση κλπ αλλά αποκλείεται να ρίξει. Συνήθως φτιάχνεται από υλικά που δέχονται κατεργασία και κρατούν τις διαστάσεις τους ώστε να μπορούν να περάσουν από μετροληψία και έλεγχο, αλλά αυτά τα υλικά δεν αντέχουν σε δυνάμεις. Για παράδειγμα ένας παλιός μοδελάς, ο κύριος Παρασκευάς, όταν τον συνάντησα έφτιαχνε μοδέλο τουρμπίνας από ξύλο. Είναι προφανές ότι το ξύλο δεν θα ήταν το τελικό υλικό για μια τουρμπίνα που δουλεύει σε χιλιάδες στροφές το λεπτό και σε θερμοκρασία εκατοντάδων βαθμών..
Η κάτω μεριά της βάσης του ατσάλινου μοδέλου.
Αυτά λέγονται για να εμπεδωθεί η ορολογία και για να μην υπάρξει σύγχυση μεταξύ μοδέλου και «αληθινού» όπλου.
Η δουλειά του μοδελά έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό, αν όχι ολοκληρωτικά, από την τρισδιάστατη εκτύπωση. Προσοχή, εκτύπωση και όχι κατασκευή, μην μπερδεύουμε τις έννοιες. Η εκτύπωση αποδίδει ένα πρωτότυπο. Η κατασκευή ένα λειτουργικό εξάρτημα. Τα υλικά διαφέρουν.
ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ
Κάπου γύρω στο 1979 μου καρφώθηκε η ιδέα ότι μπορούσαν να κατασκευαστούν ελληνικά δίκαννα ισάξια των αγγλικών. Προηγήθηκε πολλή, πάρα πολλή, μελέτη και έρευνα για αυτό, με μπόλικη αλληλογραφία με ξένους ειδικούς.
Εψαχνα για κάποιο υλικό που θα ήταν εύκολο στην κατεργασία για την κατασκευή πρωτοτύπου. Η περιπέτεια αυτή έδειξε το έλλειμα επικοινωνίας που ταλανίζει κάποιους χώρους. Ζητούσα κάποιο υλικό, πλαστικό, που δουλευόταν εύκολα και οι πωλητές σε μοντελάδικα και πρατήρια υλικών σήκωναν τους ώμους. Δεν ήξερα τη λέξη “στυρήνη” και κανένας τους δεν σκέφτηκε ότι ίσως αυτό το γνωστό υλικό που ήδη πουλούσαν να ήταν κατάλληλο. Αρχισα λοιπόν την δουλειά σε ατσάλι!
Βρήκα ένα σφυρήλατο βάσης από Ιταλία και ένα ζευγάρι κάννες από Ισπανία.
Το συρτάρι δουλεμένο εκατό τοις εκατό με λίμα σε αγγλικό ατσάλι ΕΝ21.
Το ζητούμενο ήταν ένα μοδέλο όπλου που εξωτερικά θα ακολουθούσε την δομή του σκωτσέζικου Dickson Round Action ενώ εσωτερικά θα είχε απλούστερο μηχανισμό με ελικοειδή ελατήρια και μείωση του αριθμού των μερών.
Μοδέλο φωτιάς στην πλάκα της σκανδάλης, από πλεξιγλάς.
Μοδέλο φωτιάς σε ατσάλι διακρίνονται η κύρια σχαστηρία, η σχαστηρία ανάσχεσης και ένα ελατήριο που ενεργοποιεί τις δύο συν την σκανδάλη.
Η φωτιά με πιεσμένη τη σκανδάλη, η κύρια σχαστηρία έχει σηκωθεί ενώ η σχαστηρία ανάσχεσης έχει κατεβεί. Το σύστημα δουλεύει, ένα ελατήριο κάνει τρεις δουλειές, και αυτή είναι η αξία του μοδέλου, επιτρέπει έλεγχο λειτουργείας κινούμενων μερών.
Αν και απλό το μοδέλο, υπήρχε πρόβλεψη για όπλιση με άνοιγμα των καννών (barrel cocker), αυτομάτους εξολκείς, αυτόματη ασφάλεια, μέχρι και αυτόματο άνοιγμα τύπου Holland.
Η βάση με το συρτάρι εφαρμοσμένο, και διαμορφωμένα ημισφαίρια καννών. Η πιο δύσκολη δουλειά με λίμα που έχω κάνει!
Αρχές της δεκαετίας του 1980 ήμουν μεταξύ δουλειών και είχα χρόνο. Αφιέρωσα έξη μήνες ορθοστασίας και δουλειάς στη μέγγενη στο οπλουργείο Ηφαιστος. Εψαξα και βρήκα εργαστήρια ηλεκτροδιάβρωσης (Αιμίλιος Κυπριώτης) για το κόψιμο των εσοχών στη βάση. Και μετά έπεσε λίμα, πολλή λίμα για να σχηματιστεί η βάση και να ταιριάξουν οι κάννες πάνω της.
ΤΟ ΑΤΥΧΗΜΑ
Αφού ταίριαξαν οι κάννες τις άφησα σε μια “καννοθήκη” από πλαστικές σωλήνες κάτω από τις σκάλα του οπλουργείου Ηφαιστος. Πήγαμε διακοπές και όταν γύρισα πήγα στο οπλουργείο για να συνεχίσω την δουλειά. Κάννες πουθενά!
“Μήπως μετακίνησες τις κάννες του μοδέλου!” ρώτησα τον Ντίνο.
“Τι κάννες;” με κοίταξε με περιέργεια. Του εξήγησα.
Με την χαρακτηριστική Παπατσαρούχια ψυχραιμία ο Ντίνος μου εξήγησε πως είχε έλθει ένα Robust με φθαρμένες κάννες και ψάχνοντας στο οπλουργείο έπεσε πάνω στις δικές μου κάννες, οι οποίες ταίριαξαν στο Robust. Πάνε οι κάννες! Πάνε έξη μήνες δουλειάς!
Οι περιβόητες κάννες εφαρμοσμένες πάνω στη βάση.
Αλλά, ουδέν κακόν αμιγές καλού! Είχα αρχίσει την έκδοση του περιοδικού Κυνήγι και Σκοποβολή και ένας από τους Αγγλους συνεργάτες ήταν ο ζωγράφος Will Garfitt που σε ένα κείμενο του είχε τονίσει πως η εξέλιξη του αγγλικού κυνηγετικού όπλου είχε επηρεαστεί άμεσα από την δημοτικότητα του διωχτού κυνηγίου. Τα γνωρίσματα του αγγλικού δίκαννου εφευρέθηκαν και τελειοποιήθηκαν για να το κάνουν ιδανικό για το διωχτό κυνήγι φασιανού, πέρδικας και γκράους. Αυτά επιβεβαιώνει σε συνέντευξη του και ο πρόεδρος της Purdey αλλά και άλλοι ειδικοί του χώρου. Αυτά τα σχόλια επηρέασαν το σκεπτικό της σχεδίασης. Τα σχόλια του Will με έκαναν να καταλάβω το λάθος στην ιεράρχηση των σχεδιαστικών επιλογών. Ακολουθούσα μια σχεδιαστική προσέγγιση που είχαν δοκιμάσει οι Βέλγοι και οι Ισπανοί: ολική αποδοχή των αγγλικών προτύπων χωρίς ανάλυση των παραγόντων που τα γέννησαν. Ηταν μια συνταγή αποτυχίας όπως είδαν οι Βέλγοι και οι Ισπανοί όταν προχώρησαν στην κατασκευή φτηνών αντιγράφων αγγλικών όπλων.
Αλλαξα ρότα. Αρχισα να σκέφτομαι το θέμα από την πρακτική άποψη με οδηγό τις ανάγκες του σύγχρονου κυνηγού που κυνηγά κυρίως περπατητό. Που δεν θα πάει ποτέ του σε διωχτό κυνήγι, που ρίχνει φυσίγγια των 70 χιλιοστών και σύντομα θα ρίχνει φυσίγγια με ατσάλινα σκάγια. Ωστόσο, και αυτό είναι κρίσιμο, θέλει ένα δίκαννο που στην χρήση και στην αίσθηση στα χέρια θα είναι ισάξιο του καλύτερου αγγλικού.
Το αρχικό μοδέλο από ατσάλι παραμερίστηκε. Η απώλεια των καννών δεν ήταν σημαντική. Εστω και αν δεν μπορώ να ξεχάσω την δουλειά που έριξα σε αυτές!
Σε αυτή τη δεύτερη φάση δεν υπήρχε τυφλή αποδοχή των αγγλικών προτύπων. Κάθε λεπτομέρεια του δίκαννου αναλύθηκε και εξετάστηκε η χρησιμότητα της. Κατασκευάστηκαν μοδέλα βάσεων από ξύλο, από στυρήνη και άλλα υλικά. Με στόχο την μέγιστη δυνατή απλότητα και την μέγιστη εργονομία, και αυτό που ο Γκαφ Τόμας είχε ονομάσει “ευματική”, δηλαδή την εχυρηστία ως φιλοσοφία κατασκευής, η νέα ιδέα άρχισε να αναδύεται. Αν και παραμερίστηκαν τα έξτρα των αγγλικών όπλων (κυρίως αυτοματιστμοί) διατηρείται η ευχρηστία και η αίσθηση στα χέρια, αυτό που οι Αγγλοι χαρατηρίζουν ως απόλαυση της χρήσης Using Pleasure.
Τα μοδέλα τα είδαν διάφοροι “ειδήμοι” και πραγματικοί γνώστες.
Δεν είναι ένα, είναι διάφορα μοδέλα σε διάφορα υλικά (ατσάλι, στυρήνη, ξύλο) για την εκτίμηση σχεδίων και ιδεών σε τρεις διαστάσεις.
Ενα πράγμα που διακρίνει τον γνώστη από τον ψευτοποντίφικα είναι η αντίδραση του σε ένα μοδέλο, ένα πρωτότυπο. Διότι στην παρατήρηση ενός πρωτότυπου επιστρατεύεται η γνώση και η ικανότητα διάκρισης των ιδιαιτεροτήτων ενός σχεδίου.
Οι ποντίφικες (πληθυντικός αριθμός) αντιδρούσαν με χαρακτηριστικό σαρκασμό συνήθως για το υλικό. Με παιδαριώδη σχόλια όπως:
“Θα αντέξει μια βάση από ξύλο;”.
“Το πλαστικό περνά από Τράποεζα Δoκιμών;”
“Πoυ τις βρήκες τις πατέντες; Θέλω και εγώ να διακοσμήσω το γραφείο μου” Αυτό το τελευταίο από υπεύθυνο πωλήσεων της ΠΥΡΚΑΛ.
Είναι λυπηρό να βλέπεις «ειδικούς» να μην ξέρουν τι κοιτάζουν και να βρίσκουν διέξοδο στον χαβαλέ.
Οι ξένοι, πραγματικοί ειδικοί που κατασκευάζουν αξιόλογα όπλα, είδαν το μοδέλο και το έκριναν θετικά. Μερικοί από αυτούς ήταν οι:
Sandro Lucchini (Armitalia), Ivano Tanfoglio (FERLIB), Tarcisio Bettinsoli της ομώνυμης εταιρείας, ο διευθυντής της Sabatti που βρήκε το μοδέλο αρκετά ενδιαφέρον ώστε να περάσει ένα πρωινό δίνοντας μου συμβουλές για την μετάβαση στην κατασκευή του τελικού αντικειμένου. Στην Αγγλία το είδε ο Clive Lemon που ζήτησε να το κρατήσει για να το μελετήσει, το είδε ο αρχιμάστορας της Paul Roberts (φτιάχνουν τα όπλα Rigby) που αμέσως είδε την συγγένεια με το σχήμα του Dickson, το χαρακτήρισε “έξυπνο Dickson του φτωχού” (clever rendition of a poor man’s Dickson) και παρατήρησε ότι η βάση ήταν αρκετά ανθεκτική για ραβδωτό μέσης ισχύος.
Οι παρατηρήσεις των ξένων ειδικών με ενθάρρυναν και συνέχισα την εξέλιξη της αρχικής ιδέας. Παράλληλα εξελισσόταν η τεχνολογία της σχεδίασης μέσω υπολογιστή (CAD) καθώς και η τρισδιάστατη εκτύπωση (3D Printing) και έτσι έγινε εύκολη και προσιτή η κατασκευή μοδέλου. Πάνω σε αυτό κατασκεύασα ένα κοντάκι από φλαμούρι. Ποτέ ξανά φλαμούρι! Είναι το πιο δύσκολο ξύλο που έχω δουλέψει. Αντί για πριονίδι βγάζει κλωστές.
Το τελικό μοδέλο φωτογραφήθηκε και παρουσιάστηκε σε ειδικούς και “ειδήμους”. Η αντίδραση των τοπικών δεν άλλαξε. Τα ίδια σαρκαστικά σχόλια, ίδια βαριεστιμάδα και το μπλαζέ ύφος του εκάστοτε ποντίφικα που τα έχει δει όλα και κρίνει κάτι ως ανάξιο λόγου (αυτό αφού κράτησε το μοδέλο στα χέρια του για είκοσι δευτερόλεπτα). Κουβέντα βέβαια για τα ανύπαρκτα δικά τους σχέδια ή κατασκευάσματα. Αυτοί εφαρμόζουν επιτελική σκέψη, δεν ασχολούνται με έργα και μπανάλ ασχολίες.
Οι ξένοι ήταν ενθαρρυντικοί με αποκορύφωμα τους συντελεστές της αγγλικής Manton όπου εργαζόταν και ο Dick Casleton, πρώην διευθυντής παραγωγής της Holland and Holland. Παραθέτω την επιστολή του Ian Spencer, διευθυντή της Manton
Το μοδέλο που είδαν οι διευθυντές της Μάντον.
Πριν δώσω την μετάφραση να παρατηρήσω ότι αυτοί οι δύο πραγματικοί ειδικοί διέκριναν από τις φωτογραφίες tα θετικά τεχνικά χαρακτηριστικά του μοδέλου. Η μετάφραση:
“Γεια σου Νικήτα,
Βρεθήκαμε με τον Ντικ το Σαββατοκύριακο και ένα από τα πρώτα θέματα συζήτησης ήταν το δίκαννο σου με κυρτή βάση.
Ειλικρινά είμαστε και οι δύο εντυπωσιασμένοι. Εχουμε μια παλιά παροιμία από τον κόσμο του αυτοκινήτου “αν φαίνεται σωστό είναι σωστό” και αυτό ισχύει και στα όπλα. Η απλότητα και αποτελεσματικότητα της δημιουργίας σου στέκει σαν μάθημα για τα υπερβολικά περίπλοκα και συχνά εύθραυστα σχέδια μερικών ακριβών όπλων (όχι των δικών μας θα ήθελα να τονίσω!!!)
Οπως λες, έχεις πάρει αποδειγμένα καλά μηχανολογικά στοιχεία και τα έχεις υιοθετήσει στο σχέδιο σου με έξυπνο τρόπο. Αυτή είναι μια λογική τεχνική λύση και την χαιρετίζουμε. Φυσικά κάποιοι πουρίστες θα ξυνίσουν τα μούτρα τους στα εξωτερικά κοκόρια, αλλά χάνουν την ουσία που είναι η ανθεκτικότητα αυτής της σχεδιαστικής επιλογής. Πρόκειται για πολύ κομψή λύση και επίσης μας αρέσει η κυρτή βάση σε συνδυασμό με μηχανισμό στην πλάκα της σκανδάλης. Μάλιστα μας αρέσει τόσο που την είχαμε ενσωματώσει στο δικό μας Bar-in-the-Wood δίκαννο που έχει μονή σκανδάλη στην πλάκα και πολύ καλή και κομψή εμφάνιση.
Πάνω από όλα ο Ντικ και εγώ είμαστε εντυπωσιασμένοι με το ότι μόνος σου δημιούργησες ένα τύπο όπλου από το μηδέν. Είναι ένα εξαιρετικό κατόρθωμα.
Σου βγάζουμε το κυνηγετικό μας καπέλο. Μπράβο
Ιαν και Ντικ.”
Αυτό το μοδέλο, στην πρώιμη του μορφή προσφέρθηκε ΔΩΡΕΑΝ στην ΕΒΟ (Ελληνική Βιομηχανία Οπλων) με μόνο αντάλλαγμα την δυνατότητα ΑΓΟΡΑΣ, αν ποτέ έμπαινε σε παραγωγή, των πρώτων πέντε αριθμημένων όπλων. Ακόμα περιμένω απάντηση.